Het verontwaardigd jongmens tegenover me zakt bokkig onderuit en strekt zijn benen onder de eettafel uit. In het kader van het vak maatschappijleer leest hij voor het eerst in zijn leven met regelmaat een krant en er gaat waarlijk een wereld voor hem open. Een waar hij in het geheel niet op zit te wachten.

Judith Spiegel 

“Wat doet zo’n mens daar dan ook?” Hij heeft het over journaliste Judith Spiegel die vorige maand, samen met haar echtgenoot, in Jemen ontvoerd werd. In een video vraagt het stel om hulp. Ik leg hem uit dat ze daar de situatie in Jemen verslaat zodat wij kunnen weten wat er daar zoal gebeurt.

Fout natuurlijk, deze puber wíl helemaal niet weten wat er in de Jemenitische republiek gebeurt want dat is nog te ver van zijn bed. Zodra ik begin over politieke onrust en conflicten wordt zijn blik glazig en even vrees ik zijn interesse volledig verspeeld te hebben. Wanneer ik hem vertel dat diezelfde journaliste eerder over de vele ontvoeringen van buitenlanders in dat land berichtte veert hij echter op. Niet alleen houdt mevrouw Spiegel zich bezig met het verslaan van nieuws uit een volgens hem volkomen oninteressante zandbak, ze wist ook nog eens van het gevaar dat ze er liep.

Vrijheid van Meningsuiting

De toon is duidelijk, hij vindt ’t maar een stom wijf. Zeggen doet hij dat echter niet, want we hebben duidelijke afspraken over zijn taalgebruik gemaakt. Dat verliep niet zonder slag of stoot, al helemaal niet omdat het vrije woord het onderwerp van gesprek is.

Vrijheid van meningsuiting, aldus dit jongmens, betekent dat hij alles moet kunnen zeggen dat hij denkt en vindt. Ongebreideld, zonder grenzen. Hij voelde zich derhalve door mij in “zijn grondwettelijke rechten aangetast”. Zo bijdehand en dan toch een vier voor zijn werkstuk, meteen de reden dat we samen aan tafel zitten vandaag.

Enfin, ik heb hem uit de droom geholpen; de vrijheid van meningsuiting is in Nederland niet absoluut en is dat ook nooit geweest. Ik heb hem onze Grondwet onder de neus geduwd en hem artikel 7 voor laten lezen.
 

Vrije pers

Ik schenk een flinke bak koffie voor mezelf in, het jongmens heeft zichzelf al een fles cola uit de koelkast toegeëigend dus hij zit voorlopig goed.

Het belang van journalistiek en een vrije pers, leg ik hem uit, ligt hem in de kritische blik die mensen mogen en moeten hebben op alle machten die zich in een maatschappij roeren. Politie (het jongmens knikt enthousiast instemmend), politiek, de financiële wereld, de rechterlijke macht, noem ze allemaal maar op.

Voorzichtig wil hij weten hoe iemand journalist wordt. Dat is een kwestie van doen, in Nederland is dat een vrij beroep – het maakt zelfs niet uit welk medium je daarvoor gebruikt. Uiteraard zijn er opleidingen Journalistiek, maar het volgen daarvan is in ons landje geen voorwaarde om je journalist te mogen noemen.

Journalisten onderzoeken, verzamelen, analyseren en publiceren nieuwsfeiten. Ze verzorgen, zo objectief mogelijk, berichtgeving over zaken waar het publiek in geïnteresseerd is of zou moeten zijn en bij dat laatste kijk ik hem streng aan. Dat heeft meteen het beoogd effect, hij schiet in de verdediging. Of ik maar eens wat wil noemen!

Makkie, want het jongmens is voetbalfan. De voetbaltempel van Feyenoord is dichter bij huis en ik vraag hem hoe hij het gevonden had wanneer de gemeenteraad daar in het geheim over had kunnen beslissen? Wanneer de tegenstanders van een nieuwe Kuip, waar het jongmens er een van is, hun stem niet hadden mogen laten horen, ook niet in de media? Wantrouwig, want kom hem nu niet aan die oude vertrouwde Kuip, merkt hij op dat het dan had geleken alsof er wél draagkracht voor nieuwbouw was. Aha.

Als het publiek de twaalfde man is, hou ik hem voor, dan is de journalistiek de vierde macht.

Beschermde pers

Code voor de Journalistiek

Het jongmens ziet daarmee meteen een gat in mijn betoog; wat nu als zo’n journalist zèlf niet helemaal eerlijk is? Daar moet ik hem gelijk in geven, dat kan ook. Nederlandse journalisten hebben een gedragscode en je moet er toch ook maar op vertrouwen dat een journalist zich daar aan houdt. Ik geloof in interactieve bijlessen en zwengel de laptop van het jongmens dus weer aan, zoek die gedragscode ook maar even op.

De jeugd van tegenwoordig, het jongmens heeft de site van het Nederlands Genootschap van Hoofdredacteuren en de daarop te vinden Code voor de journalistiek binnen luttele seconden op zijn beeldscherm prijken. Werkelijk, een vier?!

Over zijn schouder lees ik mee;

• Waarheidsgetrouw

1. Bij het doorgeven van nieuws neemt de journalist de werkelijkheid zoals hij die aantreft en waarneemt als uitgangspunt. De verificatie van feiten en de weergave van uiteenlopende meningen belichamen het journalistieke streven naar objectiviteit.
2. De journalist brengt in de berichtgeving een duidelijk onderscheid aan tussen feiten, beweringen en meningen.
3. De journalist gaat zorgvuldig en integer te werk en geeft daarvan ook blijk in zijn berichtgeving door verantwoording af te leggen over zijn journalistieke methoden.
4. In zijn berichtgeving maakt de journalist de feiten waar mogelijk controleerbaar.
5. De journalist controleert de feiten in zijn berichtgeving en maakt die feiten waar mogelijk controleerbaar.
6. Bij het bewerken van nieuws, in tekst, geluid, beeld of combinaties daarvan (infografieken, animaties) maakt de journalist duidelijk waaruit zijn bewerking bestond.
7. De journalist die in zijn berichtgeving fictieve elementen verwerkt, door namen van betrokkenen te wijzigen of feiten te dramatiseren, legt daarvan telkens rekenschap af.
8. In columns, recensies, opiniërende berichten en vergelijkbare genres komt de journalist een grotere vrijheid toe dan in andere berichtgeving, waar het gaat om het controleren van feiten, het achterwege laten van wederhoor, en het door elkaar gebruiken van feiten en fictie.
9. De journalist die verwijst naar informatie van derden, door een ander medium als bron te noemen of door het aanbrengen van een hyperlink, doet dat openlijk en royaal, maar is daarmee niet per se verantwoordelijk voor de inhoud van de onderliggende informatie.

• Onafhankelijk

10. De journalist verricht zijn werk in onafhankelijkheid en vermijdt (de schijn van) belangenverstrengeling.
11. De journalist zal, indien hij gebonden is aan enige politieke partij, belangenvereniging of bedrijf anders dan de uitgever van zijn eigen medium, daarvan in zijn berichtgeving telkens rekenschap geven indien dat voor de beoordeling van het bericht relevant is.
12. De journalist maakt geen misbruik van zijn positie.
13. De journalist neemt geen materiële of immateriële vergoedingen aan die bedoeld zijn berichtgeving te beïnvloeden, te bevorderen of tegen te gaan.

• Fair

14. Bij het verzamelen, selecteren en bewerken van nieuws gaat de journalist fair te werk.
15. De journalist beschermt bronnen aan wie hij vertrouwelijkheid heeft toegezegd.
16. De journalist die zich baseert op anonieme bronnen moet aannemelijk maken dat zijn bronnen betrouwbaar zijn, de informatie niet op andere wijze kon worden verkregen en hij die zo goed mogelijk elders heeft geverifieerd.
17. Het zoeken naar hoor en wederhoor is een journalistiek basisprincipe. In het bijzonder bij het publiceren van beschuldigingen of verdachtmakingen aan het adres van een persoon of organisatie, past de journalist wederhoor toe. De beschuldigde krijgt voldoende gelegenheid, liefst in dezelfde publicatie en zonder onredelijke tijdsdruk, te reageren op de aantijging.
18. De journalist zal de privacy van personen niet verder aantasten dan in het kader van een open berichtgeving noodzakelijk is.
19. De journalist ontziet de privacy van slachtoffers, nabestaanden, patiënten maar ook van verdachten en daders door de algemene herkenbaarheid van betrokkenen in de berichtgeving te vermijden in al die gevallen waarin deze personen onevenredig nadeel van herkenbaarheid zullen ondervinden en voor zover het vermijden van herkenbaarheid niet in strijd is met het belang van een adequate berichtgeving.
20. De journalist publiceert geen tekst of foto’s en zendt geen audio-opnames of beelden uit die zijn gemaakt van personen in privé-situaties zonder toestemming van de betrokkene, tenzij met de publicatie een groot maatschappelijk belang is gediend.
21. De journalist gebruikt geen privé-documenten tenzij de betrokkenen daarvoor toestemming hebben gegeven, of met de publicatie een groot maatschappelijk belang is gediend.
22. De journalist van wie blijkt dat hij een onjuist bericht heeft gepubliceerd, zal een schadelijke onnauwkeurigheid, gevraagd of ongevraagd, op zo kort mogelijke termijn op royale wijze corrigeren.

• Open vizier

23. De journalist verzamelt, selecteert en publiceert het nieuws zonder zich te verschuilen achter een andere dan zijn eigen identiteit, tenzij met die werkwijze een groot maatschappelijk belang is gediend.
24. De journalist maakt zichzelf en zijn methoden bij het verzamelen van informatie in beginsel als zodanig bekend.
25. De journalist lokt geen incidenten uit met de bedoeling nieuws te creëren. Hij lokt evenmin incidenten uit om een misstand te illustreren, tenzij daarmee een groot maatschappelijk is gediend.
26. Tenzij daarmee een groot maatschappelijk belang is gediend, neemt de journalist niet anoniem of onder pseudoniem deel aan discussies, op internet of in andere media indien er raakvlakken zijn tussen zijn gewone berichtgeving en zijn bijdragen aan die discussies.
27. De journalist steelt geen informatie en betaalt niet voor gestolen informatie.
28. De journalist maakt geen gebruik van onrechtmatig door derden verkregen informatie, tenzij met publicatie daarvan een groot maatschappelijk belang is gediend.

Raad voor de Journalistiek

Vervolging